تاریخچة پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس

 در سال 1314 نخستین یگان ضد هوایی به‌نام آتشبار ضد طیاره، در نیروی زمینی ارتش با استفاده از توپ‌های 57 م.م بوفورس سوئدی در لشکرِ یکِ تهران تشکیل شد و تا سال 1317 لشکرهای مختلف نیروی زمینی، به آتشبارهای ضد طیاره مجهز گردیدند. در سال 1320 نیاز به سازمانی به‌منظورِ کنترل و هدایت این آتشبارها به‌شدت احساس شد که به همین منظور، تجدید سازمان و هنگ ضد هوایی شامل؛ چهار گردان ضد طیاره و یک گردان نورافکن فعال شد. در سال 1333 تمامی یگان‌های ضد هوایی، از نیروی زمینی منتزع و به نیروی هوایی ملحق گردید که پس از دو سال(1335) به‌دلیل نیاز مبرم، دوباره به تابعیت نیروی زمینی درآمد. تأسیس آموزشگاه توپخانة ضد هوایی و ایجاد کمیتة ضدّ هوایی در مرکز توپخانه به نیروی زمینی ابلاغ شد و هم‌زمان توپ‌های 23 م.م و 57 م.م روسی هم واگذار گردید. در سال 1336 پدافند هوایی در نیروی هوایی ارتش با مسئولیت اصلی دفاع از حریم فضای کشور فعّال شد و تا سال 1348 دورة دوازده سالة زمینه‌سازی و تشکیل فرماندهی پدافند هوایی صادر شد. ایستگاه‌های رادار تا سال 1350 به بیست ایستگاه افزایش یافت و شهرهای تبریز، بابلسر، مشهد، همدان، دزفول، بندرعباس، بوشهر، جاسک، کیش، آبدانان، کرج، بندر طاهری، دوشان‌تپه، قلعه‌مرغی و... به سامانة راداری مجهز و سامانه‌های موشکی همانند موشک سی‌کت، راپیر، هاگ، راه‌اندازی شد و از هرکدام چندین گردان و یا گروه‌های پدافندی تأسیس شد.

وضعیت پدافند هوایی ارتش قبل از آغاز جنگ تحمیلی

نیروهای سه‌گانة ارتش، هرکدام به‌صورت مستقل، مسئولیت دفاع هوایی، ارتفاع پست و متوسط از تأسیسات، منابع، نیروها و منافع کشور را عهده‌دار بودند و هر سه نیرو تقریباً به جدیدترین وسایل مدرن وارد شده به کشور مجهز بودند به‌گونه‌ای که اگر خبر تهاجم هوایی به‌موقع اعلام می‌شد، قادر به دفاع نسبی از خود بودند. به‌عنوان‌مثال:

1. نیروی زمینی به توپ‌های شیلیکای راداری و 57 م.م خودکششی، توپ‌های 23 م.م و موشک‌های سام 7 تجهیز شده و سیستم موشکی راپیر و توپخانة راداری اسکایگارد را نیز خریداری کرده بودند که با پیروزی انقلاب، قراردادها و تحویل تجهیزات لغو شد.

2. نیروی دریایی

نیروی دریایی به وسایل روز پدافند هوایی مجهز بود؛ موشک‌های استاندارد ضدّ هوایی آن ایام، تقریباً همة شناورها، تأسیسات ساحلی و بندرها و سلاح‌های ضد هوایی درخور توجّه.

3. نیروی هوایی

پیش از جنگ تحمیلی، سیاست کلّی بر پایة تجهیزات هوا استوار بود؛ یعنی پوشش کامل راداری از کلّ فضای کشور توسّط رادارهای زمینی، آواکس‌ها و حسگرها، تحت کنترل قرار دادن هر نوع شیء پرنده توسط تجهیزات مختلف زمینی و هوایی. درگیری و انهدام آن‌ها در قدم نخست با هواپیماهای پیشرفتة روز انجام می‌شد، به همین دلیل از هواپیماهای شکاری F4، F5 و به‌ویژه F14 که در آن زمان منحصربه‌فرد و فوق‌العاده در رهگیری هوایی مدرن بود، استفاده می‌شد. درنهایت به‌منظورِ جلوگیری از غافلگیر‌شدن توسط دشمن، آخرین دستگاه‌های زمین به هوا مثل سیستم اسکایگارد و موشکی هاگ خریداری و در ایستگاه‌های رادار مستقر گردید.

جنگ در شرایطی به کشور ایران تحمیل شد که هنوز تعدادی از رادارهای خریداری‌شده در حال نصب و راه‌اندازی بودند، به‌ویژه که بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب همین کار هم متوقف شد و در پوشش راداری فضای کشور، مخصوصاً ارتفاع پائین و مناطق کوهستانی گسستگی ایجاد شد. پاک‌سازی نیروی انسانی به‌خصوص در رده‌های بالا، موجب ضعف کنترل و مدیریت گردید. بی‌نظمی و عدم انضباط ناشی از انقلاب و در رأس آن قطع پشتیبانی فنی و تدارکاتیِ تجهیزات و به‌کارگیری نادرست تجهیزات سنگین هوایی به پدافند ضربه وارد کرد. علی‌رغم تمامی مشکلات یاد شده، عناصر زحمتکش پدافند هوایی با همان مقدورات موجود، بی‌درنگ پاسخ دندان‌شکن و سنگینی به نیروی‌های ارتش عراق به‌ویژه نیروی هوایی دادند. برقراری امنیتِ منابع حیاتی (تأسیسات، صداوسیما، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌های برق، کشتی‌های نفت‌کش، پایانه‌های صدور نفت و گاز، مخابرات، سدها، فرودگاه‌ها، پل‌ها و...) اماکن حساس (بیت رهبری، مجلس، ساختمان ریاست جمهوری و نخست‌وزیری و...) امری مهم و ضروری بود که توسط پدافند صورت می‌گرفت. پشتیبانی از تمامی عملیات دفاع مقدس به‌صورت آفندی و پدافندی در طول این هشت سال، موجب عزت و سربلندی پدافند هوایی گردید که مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا دستور یک نیروی مستقل به‌عنوان چهارمین نیروی ارتش جمهوری اسلامی ایران را در تاریخ 10 شهریور 1387 صادر فرمودند و تأکید کردند که: «پدافند هوایی امروز در اولویت اول نیروهای مسلح قرار دارد». این فرمایش فرماندهی معظّم کلّ قوا نشان‌دهندة اهمّیت این نیرو و نیاز مبرم کشور به پدافند هوایی است.

کارکنان پدافند هوایی از استان سیستان‌وبلوچستان که در یگان‌های متعدّد نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس مشغول خدمت بودند، همانند سایر همرزمان خویش به دفاع و حراست از کیان ایران اسلامی پرداختند که اینک به مختصری از این رشادت‌ها، ایثارگری‌ها و جان‌فشانی‌ها اشاره می‌شود.

انتهای پیام/